 Historia i zabytki
 Ciekawa historia, zabytkowe budynki to jedna z naszych propozycji na zwiedzanie Mazowsza Zachodniego. Znajdziesz ich najwięcej w unikatowej na skalę Europy XIX-wiecznej osadzie fabrycznej - w sercu Żyrardowa. To żywe „muzeum pod otwartym niebem” – ponad 200 zabytkowych budynków z charakterystycznej dla miasta czerwonej cegły na 40 ha osady robotniczej i fabryce dawnej stolicy polskiego lnu. Spacerując po żyrardowskiej starówce czasami odniesiesz wrażenia jakby tutaj czas stanął w miejscu. Obok nowoczesnych budynków - po drugiej stronie ulicy są rzędy „familijniaków” - robotniczych domów ze starej, czerwonej cegły. Znajdziesz tutaj również szereg zabytkowych budynków, które od ponad 100 lat sprawują swoje pierwotne funkcje. Szpital, kościoły, przedszkole, Kantor, domy kultury, itd… tak jak kiedyś służyły pracującym w fabryce Polakom, Czechom, Niemcom czy Rosjanom, tak i obecnie służą mieszkańcom Żyrardowa.
Również w Żyrardowie znajduje się Muzeum Mazowsza Zachodniego (w dawnej willi fabrykanta Karola Dittricha), gdzie nie tylko pozna się historię osady fabrycznej, ale również historię całego regionu.
 Ale to przecież nie wszystko! Mimo, że Grodzisk Mazowiecki, którego początki sięgają słowiańskiego grodziska z XI – XIII w. i jest już miastem charakteryzującym się współczesną zabudową, to jednak niedaleko wciąż są dostępne dla zwiedzających pozostałości wczesnośredniowiecznego słowiańskiego grodu tzw. „Szwedzkie Góry” (we wsi Chlebnia). W samym Grodzisku jest do zobaczenia szereg zabytkowych willi z XIX w. i m.in. wybudowany w II połowie XVIII w. w stylu barokowo-klasycystycznym Dwór Skarbków - rodowa siedziba kolejnych szlacheckich właścicieli Grodziska. Pierwsza wzmianka słowna o Grodzisku jako o małej wsi pojawiła się w 1355 r. Minęło ponad 150 lat i 22 lipca 1522 r. z nadania Króla Zygmunta I Starego Grodzisk otrzymał prawa miejskie.
 Do tego jeszcze niewielki, ale prężnie rozwijający się Mszczonów, który już w 1377 r. otrzymał prawa miejskie z rąk księcia mazowieckiego Ziemowita III. Niestety podczas II wojny światowej około 80% zabudowy Mszczonowa zostało zniszczone. Ciekawym odniesieniem do tych czasów jest coroczna rekonstrukcja historyczna (10. września) bitwy mszczonowskiej, gdzie wojsko polskie odniosło jedno z niewielu zwycięstw podczas kampanii wrześniowej 1939 r. Informacje na ten temat znajdziesz m.in. w Izbie Pamięci Ziemi Mszczonowskiej, w której lokalna grupa pasjonatów historii wyeksponowała swoje zbiory. Wartym polecenia jest również XIX wieczny dworek wł. państwa Czarneckich, którego potoczna nazwa „kaflarnia” pochodzi od działającego jeszcze przed wojną na jego tyłach zakładu produkującego kafle piecowe. W chwili obecnej dworek służy jako obiekt mieszkalny. Kaflarnia zachwyca swym niepowtarzalnym pięknem. Stylizowana na barok elewacja przyciąga spojrzenia osób przejeżdżających przez Mszczonów.
 W regionie Mszczonowa znajdziesz również inne ciekawe miejsca, których historia powinna Cię zainteresować. Dla przykładu warty obejrzenia jest Zespół Pałacowo-Parkowy w Osuchowie, który wraz z drewnianym dworem i okolicznymi gruntami należał do rodziny Radziejowskich. Pałac w stylu neorenesansowym (w miejsce drewnianego dworu) został wzniesiony w drugiej połowie XIX wieku. Obecnie w zabytkowym zespole mieści się Centralny Ośrodek Szkoleniowy ZUS. Z kolei na granicy Ciemno-Gnojnej znajduje się zabytkowa kapliczka Św. Onufrego, pamiętająca czasy wolnych elekcji. Przypuszczalnie zbudowała ją drobna, okoliczna szlachta biorąc sobie świętego za patrona i obrońcę. Na kapliczce znajduje się bardzo zniszczony napis: „Św. Onufry módl się za nami ludopachołkami" oraz data: 17... (prawdopodobnie... 33). Data ta świadczy o tym, że kapliczka powstała przed podwójną elekcją: Stanisława Leszczyńskiego i Augusta III.
 Natomiast na północny–zachód od Mszczonowa znajduje się Żabia Wola, wokół której na swojej drodze spotkać można liczne zabytki kultury duchowej i materialnej: zachowane dworki, pałace, kościoły cmentarze, kapliczki i kościoły, stare zagrody i obiekty tradycyjnego budownictwa wiejskiego. Do najciekawszych należą: klasycystyczny dwór w Petrykozach z I poł. XIX w. – a w nim Wiejska Galeria Sztuki Wojciecha Siemiona, w Żelechowie późnogotycki kościół sprzed 1561 r. i grób malarza Józefa Chełmońskiego na wiejskim cmentarzu, neorenesansowe pałace w Grzmiącej-Słubicy i Grzegorzewicach z poł. XIX w. oraz późnoklasycystyczny pałac w Ojrzanowie z ok. 1900 r.
 Kolejną ciekawą miejscowością w naszym regionie jest Puszcza Mariańska, położona pośród lasów dawnej Puszczy Korabiewskiej, założona w 1670 r. przez Kleryka Stanisława Krajewskiego, byłego rycerza, który za zasługi wojenne otrzymał nadanie ziem od króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Jednak potwierdzone ślady pierwszego osadnictwa tego rejonu sięgają przełomu VI/VII w. – w pobliskiej wsi Żuków natrafiono na ślady cmentarzyska urn popielcowych. Z kolei w czerwcu 1410 r. nad rzeka Rawką obozował król Władysław Jagiełło w drodze pod Grunwald (koncentracja i aprowizacja wojsk polskich). W XV w. rejony Puszczy Mariańskiej były też – co warte wzmianki – podobnie jak pobliskie Wiskitki ulubionymi terenami łowieckimi polskich władców (Władysław Jagiełło, Jan Olbracht, Zygmunt August). Ogólnie rzecz ujmując, obszar wokół obecnej miejscowości Puszcza Mariańska (położonej na trasie Warszawa – Łódź, ale otoczonej lasem) przez setki lat znany był z licznych osad leśnych, w których żyli i pracowali drwale, rzemieślnicy, rękodzielnicy i bednarze. To właśnie tutaj wyrabiano dziegieć, smołę, węgiel drzewny czy potaż. Istniały również browar, gorzelnia oraz folusz (urządzenia do wykańczania i wygładzania tkanego płótna i sukna). Z innych ciekawych dat i wydarzeń, to wskażmy na 10 sierpnia 1683 r., kiedy król Jan III Sobieski zatrzymuje się w klasztorze w Puszczy Mariańskiej w drodze pod Wiedeń. Według miejscowej tradycji podczas drzemki pod miejscową lipą (ostatecznie zniszczona przez wichurę na początku lat osiemdziesiątych XX w. - obecnie w tym miejscu stoi pomnik króla) przyśniła mu się wiedeńska wiktoria. Zdarzenie mają uwiarygodniać prezenty zostawione w klasztorze w drodze powrotnej z wyprawy. Na chwilę obecną najcenniejszymi historycznymi pozostałościami wartymi zobaczenia są drewniany kościół z 1755 r. odbudowany po tragicznym pożarze, a obok klasztor Marianów z cennymi księgami kościelnymi i świeckimi.
 Również Radziejowice - miejscowość powstała w XIV w. nad rzeką Pisią Gągoliną warta jest uwagi turysty zainteresowanego historią i zabytkami. Niezwykle ciekawym obiektem jest zespół pałacowo–parkowy, składający się z pałacu właściwego, połączonego z nim galerią – neogotyckiego zameczku oraz parku krajobrazowego w typie angielskim wg projektu Aleksandra Alphonca. Zespołowi pałacowemu z XVII w. towarzyszyły budynki o charakterze gospodarczym – do dziś zachowały się m.in. stajnie, wozownia, kuźnia, młyn, czworaki oraz zespół stawów. Obecnie pałac w Radziejowicach pełni funkcję Domu Pracy Twórczej Ministerstwa Kultury, gdzie w stałej ekspozycji można zobaczyć wnętrza pałacowe z pamiątkami po rodzinie Krasińskich oraz wielkim polskim malarzu Józefie Chełmońskim, którego dworek znajduje się w pobliskiej Kuklówce Zarzecznej.
 Jedna z najstarszych miejscowości na Mazowszu to Wiskitki, o których pierwsza wzmianka pochodzi z 1221 r. i dotyczy dzisiejszych Starych Wiskitek. Powstał tam drewniany dwór myśliwski, z którego książęta mazowieccy wyruszali na łowy do pobliskich puszcz: Wiskickiej, Miedniewickiej i Jaktorowskiej. Na zaproszenie książąt polowali tu m.in. Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Jan Olbracht, Zygmunt August i Stefan Batory. Niestety z zabytków pozostało niewiele – na uwagę zasługuje jednak miejscowy kościół późnogotycki z drugiej połowy XVI w. i podniszczony cmentarz żydowski z XIX w., a także cmentarz żołnierzy rosyjskich z 1915 r.
 W pobliskim Guzowie warty zobaczenia jest zespół pałacowy (1831-1889 r.) wraz z parkiem krajobrazowym z końca XIX w. Guzów jest miejscowością, mającą wieloletnią tradycję powiązaną z takim znamienitymi rodami jak: Radziwiłłowie, Opalińscy, Potoccy, Ogińscy, Grudzińscy i Denhoffowie. To w Guzowie urodził się wybitny kompozytor, twórca poloneza ,,Pożegnanie z ojczyzną” – Kleofas Michał Ogiński. Szczególne miejsce w historii Guzowa zajmują dwa znamienite rody: Łubieńskich i Sobańskich. Pierwszy znany dokument nawiązujący do nazwy miejscowości, pochodzi jednak sprzed wielu lat i dotyczy 1398 r. Mówi on o tym, że książę Siemowit IV nadaje sołtystwo we wsi Czerwona Niwa dziedzicowi Guzowa – Piotrowi.
 Z kolei w Miedniewicach (w historycznych zapisach występują jako własność książąt mazowieckich z połowy XIV wieku pod nazwą Miedźwiedzice lub Miodowice, co nawiązuje do położenia na skraju Puszczy Bolimowskiej) na uwagę zasługuje przede wszystkim świątynia, która w oparciu o cudowny drzeworyt przedstawiający św. Rodzinę dała początek kultowi religijnemu i sanktuarium – obecnie historyczny barokowy kościół z klasztorem z XVII w. jest jednym z najcenniejszych zabytków na Mazowszu. Piękne podziemia kościoła kryją dobrze zachowane doczesne szczątki dobrodziejów klasztoru, członków znanych rodów: Grudzińskich, Sanguszków, Duninów i zakonników oraz muzeum sakralno- historyczne.
CMENTARZ RZYMsKO-KATOLICKI we wsi Żuków
Żuków
DWOREK DR MATEUSZA CHEŁMOŃSKIEGO w Adamowiznie
Adamowizna
KOŚCIÓŁ P.W. ZWIASTOWANIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY w Izdebnie Kościelnym
ul. Ks. Oziębłowskiego 12
CMENTARZ RZYMSKO-KATOLICKI PARAFII P.W. ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA w Izdebnie Kościelnym
Izdebno Kościelne
WILLA RADOGOSZCZ w Grodzisku Mazowieckim
ul. H. Sienkiewicza 31
RATUSZ MIEJSKI w Mszczonowie
IZBA PAMIĘCI ZIEMI MSZCZONOWSKIEJ w Mszczonowie
KIRKUT w Mszczonowie
KAFLARNIA w Mszczonowie
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY P.W. ŚW. JANA CHRZCICIELA w Mszczonowie
DWÓR I PARK DWORSKI W BADOWO-MŚCISKACH w Mszczonowie
DWOREK PIEKARY w Mszczonowie
PAŁAC WRĘCZA w Mszczonowie
POMNIK GWARDZISTY w Żyrardowie
CMENTARZ ŻYDOWSKI w Żyrardowie
WIEŻA CIŚNIEŃ w Żyrardowie
BUDYNEK BANKU w Żyrardowie
ul. 1 Maja 11
KANTOR w Żyrardowie
ul. Limanowskiego 44
DOM CHODAKA w Żyrardowie
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY P.W. ŚW. ANNY w Grodzisku Mazowieckim
Pl. Króla Zygmunta Starego 2A
PLAC KRÓLA ZYGMUNTA STAREGO w Grodzisku Mazowieckim
KAPLICA P.W. ŚW. KRZYŻA w Grodzisku Mazowieckim
Plac im. Jana Pawła II
CMENTARZ ŻYDOWSKI w Grodzisku Mazowieckim
CMENTARZ RZYMSKO-KATOLICKI w Grodzisku Mazowieckim
skrzyżowanie ul. Radońskiej i J. Montwiłła
BAROKOWO-KLASYCYSTYCZNY DWÓR SKARBKÓW W PARKU SKARBKÓW w Grodzisku Mazowieckim
ul. gen. L. Okulickiego 8
WILLA FOKSAL w Grodzisku Mazowieckim
ul. W. Bartniaka 26
WILLA KAPRYS w Grodzisku Mazowieckim
WILLA HABERLEGO w Grodzisku Mazowieckim
WILLA KNIAZIEW w Grodzisku Mazowieckim
ul. Suwalska 15
WILLA ZAMECZEK w Grodzisku Mazowieckim
ul. Kościuszki 12
BUDYNEK BYŁEGO ZAKŁADU WODOLECZNICZEGO DR BOJASIŃSKIEGO w Grodzisku Mazowieckim
ul. Kilińskiego 12
DWORZEC PKP w Grodzisku Mazowieckim
ul. 1 Maja
DEPTAK I PLAC WOLNOŚCI w Grodzisku Mazowieckim
ul. 11 Listopada
POMNIK CHEŁMOŃSKIEGO w Grodzisku Mazowieckim
„SZWEDZKIE GÓRY” we wsi Chlebnia
CHLEWNIA we wsi Chlebnia
KOŚCIÓŁ P.W. PRZEMIENIENIA PAŃSKIEGO we wsi Żuków
Żuków 39
KAPLICZKA ŚW. ONUFREGO W CIEMNO-GNOJNEJ
DWOREK GNOJNA w Mszczonowie
KOŚCIÓŁ P.W. ŚWIĘTEJ TRÓJCY w Lutkówce
Lutkówka
ZESPÓŁ PAŁACOWO-PARKOWY w Osuchowie
KOŚCIÓŁ P.W. ŚWIĘTEGO STANISŁAWA, BISKUPA I MĘCZENNIKA w Osuchowie
ZESPÓŁ KOŚCIELNO-KLASZTORNY O. MARIANÓW w Puszczy Mariańskiej
GŁAZ POLNY w Puszczy Mariańskiej
CMENTARZ w Puszczy Mariańskiej
„CZERWONIAK” w Puszczy Mariańskiej
„SENATORÓWKA” w Puszczy Mariańskiej
MOGIŁA POWSTAŃCÓW w Puszczy Mariańskiej
BUDYNEK SZKOŁY PODSTAWOWEJ I GIMNAZJUM w Puszczy Mariańskiej
DWORZEC PKP w Radziwiłłowie Mazowieckim
KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. ANTONIEGO PADEWSKIEGO w Bartnikach
KAPLICZKA PRZYDROŻNA w Puszczy Mariańskiej
POMNIK TADEUSZA KOŚCIUSZKI w Puszczy Mariańskiej
IZBA PAMIĘCI w Bartnikach
DOM ZAKONNY ZGROMADZENIA ZMARTWYCHWSTAŃCÓW w Radziwiłłowie Mazowieckim
KOŚCIÓŁ P.W. MATKI BOŻEJ ANIELSKIEJ w Korabiewicach
Korabiewice 1
ELEKTROWANIA WODNA na rzece Rawce
KOŚCIÓŁ P.W. NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY w Kamionie
PAŁAC I PARK KRAJOBRAZOWY w Kamionie
OSADA BUDNICKA w Studzieńcu
Studzieniec
ZESPÓŁ PARKOWO-PAŁACOWY w Radziejowicach
ul. Sienkiewicza 4
(46) 857 71 75
CZWORAKI w Radziejowicach
ul. Sienkiewicza 2
CMENTARZ RZYMSKO-KATOLICKI, KAPLICA GROBOWA RODZINY KRASIŃSKICH I ROGOWSKICH w Radziejowicach
ul. Kubickiego 3
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY P.W ŚW. KAZIMIERZA, DZWONNICA I PLEBANIA w Radziejowicach
ul. Kubickiego 3
(46) 857 71 18
MOGIŁA ZBIOROWA w Adamowie Parcel
Adamów Parcel
ZESPÓŁ DWORSKO-PARKOWY w Kuklówce Zarzecznej
Kuklówka Zarzeczna, ul. Chełmońskiego 36
DWÓR we wsi Krze Duże
Krze Duże 22
CHAŁUPY w Kuklówce Radziejowickiej
Kuklówka Radziejowicka 4, 7, 9
KAPLICZKA PRZYDROŻNA w Kuklówce Radziejowickiej
Kuklówka Radziejowicka
MŁYN w Słabomierzu
Słabomierz 1
CHAŁUPA I CHLEW w Starych Budach Radziejowickich
Stare Budy Radziejowickie 25
BUDYNEK MIESZKALNY we wsi Tartak Brzózki
Tartak Brzózki, ul. Wiejska 26
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY P.W. WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH I ŚW. STANISŁAWA w Wiskitkach
Pl. Wolności 33
(46) 856 72 15
KAMIENICA HRABSKA w Wiskitkach
NEOROMAŃSKA KAPLICA GROBOWA w Wiskitkach
CMENTARZ ŻYDOWSKI w Wiskitkach
ul. Spółdzielcza
CMENTARZ ŻOŁNIERZY ROSYJSKICH Z I W. Ś. w Wiskitkach
CMENTARZ EWANGELICKO-AUGSBURSKI w Wiskitkach
ZESPÓŁ KLASZTORNY I KOŚCIÓŁ w Miedniewicach – SANKTUARIUM ŚW. RODZINY
Miedniewice 90
(46) 856 93 20
ZESPÓŁ PARKOWO-PAŁACOWY SOBIEŃSKICH w Guzowie
KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. FELIKSA DE VALOIS w Guzowie
ul. Łubieńskich 3
POMNIK – KAMIEŃ w Guzowie
POMNIK MICHAŁA KLEOFASA OGIŃSKIEGO w Guzowie
STARY DWOREK we wsi Sokule
Sokule
DWÓR ORAZ PARK W ŻABIEJ WOLI – BUDYNEK DOMU KULTURY w Żabiej Woli
KOŚCIÓŁ P.W. ZWIASTOWANIA NMP w Żelechowie
Żelechów, ul. Kościelna 10
(46) 857 98 15
CMENTARZ w Żelechowie
Żelechów, ul. Kościelna 10
KOŚCIÓŁ P.W. AP. ŚW. PIOTRA I PAWŁA I DZWONNICA w Skułach
Skuły, ul. Mszczonowska
(46) 857 98 26
CMENTARZE w Skułach
Skuły, ul. Mszczonowska
(46) 857 98 26
KRZYŻE PRZYDROŻNE I KAPLICZKI w Gminie Żabia Wola
ZESPÓŁ PARKOWO-PAŁACOWY w Petrykozach
Petrykozy
SKANSEN w Petrykozach
Petrykozy
PAŁAC w Ojrzanowie
Ojrzanów
PAŁAC w Grzmiącej-Słubicy
Grzmiąca - Słubica
ZESPÓŁ PAŁACOWO-PARKOWY w Grzegorzewicach
Grzegorzewice
CMENTARZ ŻOŁNIERZY NIEMIECKICH I ROSYJSKICH Z I W. Ś. w Siestrzeni
Siestrzeń
DWORZEC KOLEJOWY w Żyrardowie
Pl. Piłsudskiego
STARA PRZĘDZALNIA w Żyrardowie
NOWA PRZĘDZALNIA w Żyrardowie
Ul. Karola Hiellego 3
POŃCZOSZARNIA w Żyrardowie
ul. Limanowskiego 49
BUDYNEK FABRYCZNY TZW. STARA PRZĘDZALNIA II w Żyrardowie
ul. Nowy Świat 8
BRAMA WJAZDOWA w Żyrardowie
ul. Hiellego
BUDYNEK TKALNI WANDA w Żyrardowie
ul. 1 Maja 43
ZESPÓŁ BUDYNKÓW DAWNEGO BIELNIKA w Żyrardowie
Ul. Karola Dittricha 22
DOMY ROBOTNICZE w Żyrardowie
FAMILIJNIAK w Żyrardowie
ul. Mireckiego 70
GOŁĘBNIK w Żyrardowie
ul. Farbiarska 2
BUDYNEK SZKOŁY POLICYJNEJ w Żyrardowie
ul. Farbiarska 4
DOM MIESZKALNY w Żyrardowie
ul. 1 Maja 43 b
SZKOŁY FABRYCZNE w Żyrardowie
BUDYNEK SZKOŁY ŻYDOWSKIEJ w Żyrardowie
ul. Mireckiego 56
SZPITAL FABRYCZNY w Żyrardowie
ul.Limanowskiego 30
KOŚCIÓŁ P.W. KAROLA BOROMEUSZA w Żyrardowie
ul. Kościelna 12
(46) 855 32 91
KOŚCIÓŁ FARNY P.W. MATKI BOŻEJ POCIESZENIA w Żyrardowie
ul. Narutowicza 30
(46) 855 33 97
KOŚCIÓŁ EWANGELICKI P.W. WNIEBOWSTĄPIENIA PAŃSKIEGO w Żyrardowie
ul. Żeromskiego 7
(46) 856 39 29
SALA KONFIRMACYJNA w Żyrardowie
ul. Żeromskiego 7 C
(46) 855 10 68
KOŚCIÓŁ BAPTYSTÓW w Żyrardowie
ul 1-go Maja 112
(46) 855 61 31
CMENTARZ RZYMSKOKATOLICKI I EWANGELICKI w Żyrardowie
PLAC TARGOWY w Żyrardowie
Pl. Jana Pawła II
OCHRONKA w Żyrardowie
Plac Jana Pawła II 6
BABINIEC w Żyrardowie
DOM LUDOWY IM. KAROLA DITTRICHA, TZW. „LUDOWIEC” w Żyrardowie
Plac Jana Pawła II 3
MAGISTRAT w Żyrardowie
Plac Jana Pawła II 1
BUDYNEK SZKOŁY ŻEŃSKIEJ w Żyrardowie
Plac Jana Pawła II 2
BUDYNEK URZĘDU POCZTOWEGO w Żyrardowie
Plac Jana Pawła II
RESURSA w Żyrardowie
ul. 1 Maja 45
PAŁACYK TYROLSKI w Żyrardowie
ul. Limanowskiego 41
BUDYNEK ADMINISTRACYJNY w Żyrardowie
ul. Limanowskiego 45
PARK MIEJSKI IM. KAROLA DITTRICHA w Żyrardowie
ul. Karola Dittricha 1
WILLA REPREZENTACYJNA KAROLA DITTRICHA w Żyrardowie
ul. Karola Dittricha 1
GABINET PAWŁA HULKI-LASKOWSKIEGO w Żyrardowie
ul. Gabriela Narutowicza 34
WILLA HAUPTA w Żyrardowie
ul. Armii Krajowej 5
WILLA ZYSKINDA w Żyrardowie
STRAŻ OGNIOWA Z WOZOWNIĄ w Żyrardowie
ul. Sławińskiego 6
BUDYNEK DAWNEJ RZEŹNI w Żyrardowie
ul. Mireckiego 54
PRALNIA I ŁAŹNIA w Żyrardowie
ul. Limanowskiego 49A
|
